Bir kesim Donald Trump’ın seçilmesinin vergi kesintileri ve düzenlemeden arındırma ile desteklenen güçlü ABD ekonomik büyümesinin habercisi olduğunu savunurken, başkaları Trump’ın ekonomik planlarını uygulaması halinde federal bütçeyi patlatacağını, enflasyonu canlandıracağını ve uzun vadeli ABD refahının temellerini aşındıracağını tez ediyor.
ABD’li iktisat tarihçisi J. Bradford DeLong, iktisat profesörü Maurice Obstfeld, siyaset danışmanı Tara Pincock ve ekonomist Michael R. Strain, önümüzdeki yıl hangi tarafın haklı çıkacağına dair fikirlerini kaleme aldı.
J. BRADFORD DeLONG
Oscar ödüllü senarist William Goldman, Hollywood’u şöyle özetlemişti: “Kimse hiçbir şey bilmiyor.”
Aynı şey Trump’ın yeni idaresi için de söylenebilir.
Trump’ın Hazine Bakanlığı için seçtiği milyarder hedge fon yöneticisi Scott Bessent, Şubat 2024’ten beri duyduğumuz fısıltıları yine doğruluyor üzere görünüyor: Trump borsada puan tutuyor, pay senedi fiyatlarını etkileyen rastgele bir Trump siyaseti balonu süratle söndürülecek. Bunun manası, Trump’ın istikrarsız telaffuzları hakkında endişelenmemize gerek olmadığı; Bessent ile iktisadın güzel ellerde olacağı.
Eski ABD Hazine Bakanı Larry Summers, bunun hayal eseri olduğunu düşünüyor. Finans piyasası iştirakçilerinin, yakın vakitte belirttiği üzere, “kendilerine ihtimam gösterenleri, kendileri için tesirli olanlarla karıştırmaya” meyilli olduklarını belirtti. Ben bunu biraz farklı söz edeceğim: plütokratlar*, kleptokratların* dostları olduğunu düşünürken, kleptokratlar, plütokratların avları olduğunu düşünür. Daha temelde, Trump’ın anlamsız, hatta hayal eseri telaffuzlarını sahiden görmezden gelebilir miyiz? Trump’a yakın vakitte yapılan bir röportajda, ‘market fiyatları düşmezse’ başkanlığının bir ‘başarısızlık’ olup olmayacağı soruldu. “Bir sefer yükseldiğinde fiyatları düşürmenin zor” olduğunu söyledi lakin ‘enerji’ ve ‘daha yeterli bir tedarik zinciri’nin onları düşüreceği umudunu lisana getirdi.
Ardından, Kaliforniya’daki mülkünün yakınındaki ‘rıhtımlarda’ gördüğü nakliye konteynerlerini anlattı – görünüşe nazaran ‘tedarik zincirinin bozulduğunun’ bir ispatıydı.
Trump’ın dolambaçlı karşılığı daha sonra elektrikli araçlara (EV’ler) kaydı: Joe Biden idaresinin ‘araç zorunluluğu’ bir ‘felaket’ti, diye ilan ediyor. Röportajı yapan daha sonra Elon Musk’ı gündeme getirdiğinde, Trump kendine hayret ediyor: Musk “bana verebileceğiniz en uygun takviyesi verdi. Ve ben burada elektrikli otomobile karşı konuşuyorum!”
Ancak gerçek dünyada, daha düşük güç fiyatları market fiyatlarını düşürmeyecek ve tedarik zincirleri bozulmayacak. Dahası, üreticilerin talebi artırarak daha süratli ölçeklenmesini sağlayan MESKEN sübvansiyonları, iklim değişikliğinin maliyetlerini sınırlamanın kıymetli bir yolu. Trump’ın gerçeklikten kopmasının (Senatör Mitch McConnell’in Yeşil Yeni Sistem’i desteklediğini düşünüyor (desteklemedi)) siyaset üzerinde hiçbir tesiri olmayacağını nitekim mi varsaymamız gerekiyor?
Dünya öngörülemez bir yer… Fakat geçmiş performans ekseriyetle gelecekteki sonuçların en âlâ göstergesidir.
Trump’ın birinci devirdeki vergi kesintileri ABD’ye yatırımı artırmadı.
Trans-Pasifik Paydaşlığı ticaret mutabakatını havaya uçurma kararı, Amerika’nın Çin’e karşı pozisyonunu güçlendirmedi; tersine, ABD’yi ikili ticaret müzakerelerinde tesirli bir halde silahsızlandırdı.
Ve birkaç küçük değişiklik, “şimdiye kadar yapılmış en makus ticaret anlaşmasını” (Kuzey Amerika Özgür Ticaret Anlaşması) “tarihin en büyük, en kıymetli ve istikrarlı ticaret anlaşmasına” (ABD-Meksika-Kanada Anlaşması) dönüştürmedi.
*Plütokrat: servetinden ötürü nüfuz sahibi olan kimse
*Kleptokrat: bir ülkede iktidarı ele geçiren bir ailenin ya da siyasal yahut dini kümenin, o ülkenin kaynaklarını sistemli olarak soyması
MAURICE OBSTFELD
Bazı ABD liderleri Beyaz Saray’a ekonomik bir krizle giriyor (Franklin D. Roosevelt, Ronald Reagan ve Barack Obama’yı düşünün). Trump misyona başlamaya hazırlanırken uzaktan yakından misal bir krizle karşı karşıya değil, lakin ABD tarihindeki en radikal ekonomik planlardan birini önerdi. Bunun çabucak hemen her ögesi, ABD ekonomisindeki mevcut zayıflıkları daha da kötüleştirmek yahut yenilerini yaratmakla tehdit ediyor. Trump ekonomik yenilenme kelamı verdi, lakin bir patlama olarak başlayan şey kısa ömürlü olacak ve neredeyse mutlaka gözyaşlarıyla sona erecek.
Tarifelerle başlayın.
Trump, Çin dışındaki ülkelere karşı %60 oranında tarifeler önerdi.
ABD’nin “serbest ticaret” ortakları Meksika ve Kanada’yı, sonlarından uyuşturucu ve göçmen akışını engellemedikleri takdirde %25 gümrük vergisiyle tehdit etti.
Ayrıca, ABD dolarının global üstünlüğüne meydan okuma gayretleri da dahil olmak üzere algılanan başka ihlallere cevap olarak gümrük vergilerini silahlandırmaya kelam verdi.
Trump idaresinin gümrük vergisi stratejisini uygulamak için kullanacağı kesin araçlar, misyona başladıktan kısa bir mühlet sonra ortaya çıkmalı. Gümrük vergileri birebir anda mı uygulanacak, etaplı olarak mı uygulanacak yoksa ABD’den daha yüksek gümrük vergisi oranlarına sahip ülkeleri yahut ikili ticaret fazlalarına sahip ülkeleri zorlamak için mi kullanılacak? ABD ticaret ortakları önleyici ödünler mi verecek yoksa çabucak misilleme mi yapacak, hatta muhtemelen kendi ortalarında uyum mu yapacaklar?
Ayrıntılar ne olursa olsun, global ticaret sisteminin yakın vakitte toparlanmayacağı açık görünüyor.
Trump’ın gümrük vergisi siyasetinin belirtilen amaçlarına ulaşması pek muhtemel değil. Gümrük vergilerinin yapacağı şey, ABD haneleri ve işletmeleri için fiyatları keskin bir formda artırmak olacak. Trump ve müttefikleri, liderin ABD Federal Rezervi üzerindeki tesirini artırma ve doları zayıflatma mümkünlüğünü ortaya attı. Her iki fikir de tarifelerin enflasyonu artırması ve Fed’i faiz oranlarını artırmaya itmesiyle güç kazanacak – bu hareket başkanı çileden çıkaracak. Trump’ı çevreleyen kripto para meraklılarının, kripto para ünitesini zayıflatan siyasetler için daha da yüksek sesle haykırmasını bekleyin.
Tüm bunların, Trump’ın destekleme konusunda ısrar ettiği ABD dolarının global hakimiyetini nasıl etkileyeceği merak konusu.
Mali siyaset enflasyonist baskıları artıracak. Trump, ABD iktisadının teşvike gereksinimi olmamasına karşın, çoğunlukla geriletici bir dizi vergi indirimi getirme kelamı verdi. Sorumlu Federal Bütçe Komitesi’nin iddialarına nazaran, Trump’ın programının net mali maliyeti, federal açıkların ve borçların halihazırda gibisi görülmemiş barış vakti düzeylerine ulaştığı bir vakitte, on yıl boyunca 7,75 trilyon dolar olarak belirlendi. Bu ortada Trump, giderek karşılanamayan Toplumsal Güvenlik yahut Medicare yardımlarını azaltmak için bir strateji açıklamadı. Kongre Cumhuriyetçileri, Senato parlamentoyu aşmak için uzlaştırmayı kullanarak muhtemelen Mart ayında 2025 Mali Yılı bütçesini geçirmeye çalışacaklar. Kongre’nin Trump’ın önceliklerini ne kadar kapsamlı bir biçimde yürürlüğe koymaya istekli olduğu o vakit daha netleşecek.
Enflasyona muhtemel bir öbür katkıda bulunan, toplu hudut dışı etmeler de dahil olmak üzere göç siyaseti olacak. Bunlar 2025’in başlarında başlayacak, fakat ölçekleri ve vahşetleri şimdi görülmedi.
2026 orta seçimlerine kadar Trump’ın siyasetlerinin ABD’de ekonomik bir rönesansa yakın bir şey getirip getirmeyeceğini daha yeterli bilmeliyiz. Şimdilik, ülkenin tipik bir popülist ekonomik döngüyü takip etmesi çok daha mümkün görünüyor: Erken bir patlama, akabinde üretim darboğazları, enflasyon ve mali kriz…
Ne olursa olsun, dünyanın geri kalanı bir bedel ödeyecek.
TARA PINCOCK
Trump ekonomik vaatlerini yerine getirirse, Amerikalıların büyük bir kesiti ziyan görecek. Trump’ın sunduğu cinsten düzenleme ve vergi kesintilerinin ekonomik büyümeyi körükleyeceğini savunanlar, tarihin çöp kutusuna gereğince süratli atılamayacak bir kavram olan “sızma ekonomisi”ni savunan şahıslarla aynı…
40 yıldan uzun müddettir, sızma iktisadı savunucuları, doruktakileri daha düşük vergiler ve daha az düzenlemeyle ödüllendirirsek ulusal refahın geleceğini vaat ettiler. Bu ortada, varsayımı 50 trilyon dolar, nüfusun en alttaki %90’ından en üstteki %1’e aktarıldı. Bugün, ABD’de gelir eşitsizliği tüm vakitlerin en yüksek düzeyinde, taban fiyat latife üzere ve fazla mesai fiyatı ve sendikalar geçmişin kalıntıları olma riski altında.
Düzenleme ve vergi kesintilerinden kim yararlanıyor? En alttaki %90 değil. Tam vakitli işlerde çalışanlar da dahil olmak üzere Amerikalıların neredeyse yarısı başlarını sokacak bir çatı bulmak için uğraş ederken borsa yükselse kıymetli mi? Giderek artan sayıda vatandaş boş buzdolabıyla yaşarken şirketlerin rekor karlar elde etmesini umursamalı mıyız? Komşularımız insülin ve başka temel ilaçları karşılayamadıkları için ölürken GSYİH büyümesini kutlamalı mıyız? Zenginler için vergileri kesip, gazilerin yardımlarını kesip, pek çok kişinin bağlı olduğu toplumsal güvenlik ağını ortadan kaldırdığımızda Amerika’nın daha güzel durumda olduğunu sav eden birinin olması mantığa karşıttır.
Tarih, uzun vadeli refahın lakin hükümetler en alttaki %90 için çalıştığında elde edildiğini gösteriyor. Ve bu Trump devrinde gerçekleşmeyecek.
MICHAEL R. STRAIN
ABD iktisadı, temel potansiyelinden daha süratli büyüyor. İşgücü piyasası sıkışık ve emekçilere olan talep hala arzı aşıyor. Fiyatlar bir yıldan uzun müddettir tüketici fiyatlarından daha süratli artıyor ve bu da hane halkı harcamalarını destekleyecek. İşletme yatırımları için görünüm güçlü.
Trump Ocak ayında vazifeye başladığında miras alacağı iktisat bu olacak. Fakat vazifeye başladıktan sonra bir yol ayrımıyla karşı karşıya kalacak. Şayet iç güç üretimini genişletmeye, düzenlemeden kurtulmaya ve açığı artırmadan işletme vergilerini azaltmaya odaklanırsa (örneğin, Enflasyon Azaltma Yasası programlarına harcamaları azaltarak), çağdaş vakitlerin en büyük refah yanlısı liderlerinden biri olarak hatırlanabilir.
Trump alternatif yolu seçerse – bütçe açığını artırarak haneler için vergi indirimlerini finanse etmek, Amerika’nın müttefikleriyle ticaret savaşları başlatmak, katı bir hudut dışı etme siyaseti uygulamak ve Fed’in bağımsızlığına müdahale ederek enflasyon beklentilerini yükseltmek – epey farklı bir formda hatırlanacaktır. Bu cins siyasetler tüketicilerin ipoteklerinde ve kredi kartı hesaplarında karşılaştıkları faiz oranlarını artıracaktır. Trump’ın ticaret savaşlarının yarattığı belirsizlik, daha yüksek oranlarla birleşince işletme yatırımlarını soğutacaktır. Toplu hudut dışılar büyük kesimleri sekteye uğratacak ve bir ücret-fiyat sarmalına neden olabilir.
Trump, Wall Street’in temel senaryosu olan büyüme yanlısı siyasetler izleyerek eleştirmenlerini şaşırtabilir. Pay senedi ve borç piyasalarındaki hareketler, ticaret ve göç siyasetlerinin kapsamını ve ciddiyetini sınırlayabilir. IRA’yı boşaltmak -ki kongre Cumhuriyetçileri bunu yapmaya isteklidir- Trump’a bütçe açığını değerli ölçüde artırmadan muhtaçlık duyduğu gelirin birçoklarını sağlayabilir. Ve Trump, Fed Başkanı Jay Powell’a karşı halini çoktan yumuşattı.
Trump’ın başkanlığının birinci aylarında şu iki şeye dikkat edin: izlemeyi seçtiği siyasetler ve finansal piyasaların büyüme zıddı siyasetlerini kısıtlamasına müsaade vermeyi seçtiği ölçü.
Çeviri