Mahfi Eğilmez: Asgari ücret ne kadar artırılmalı?

Mahfi Eğilmez

Yılsonu yaklaşırken 2025 yılında minimum fiyatın ne kadar artırılması gereği tartışması da gündemin ön sırasına çıktı. Bu tartışma taban fiyatla hudutlu değil kuşkusuz, zira bütün fiyatlar birebir formda ayarlanmak zorunda.

Asgari fiyatın geçmiş enflasyon kadar artırılmasının dezenflasyon çabasına ziyan vereceğini öne süren güçlü bir küme var. Bu kümenin içinde IMF, Dünya Bankası, yabancı bankalar, yabancı fonlar, bir kısım iş insanı ve hükümet yapılacak fiyat artışlarının 2025 yılında beklenen enflasyondan fazla olmaması gerektiğini öne sürüyor. Fiyatlarda geçmiş enflasyona nazaran artış yapılırsa eline fazla fiyat geçenlerin bu farkı talebe dönüştüreceği ve bu talep artışının enflasyonu tekrar yükselteceği niyeti öne sürdükleri görüşün temelini oluşturuyor.   

Bu görüşün karşısındaki küme ise emeği temsil edenler, birtakım akademisyenler, birtakım iktisatçılar ve emeği açlığa mahkûm ederlerse bunun önünde sonunda sermayeyi de vuracağının şuurunda olan az sayıda iş insanından oluşuyor. Bu görüşte olanların minimum fiyat artışının oranı konusundaki görüşleri farklı olabiliyor. Kimileri geçmiş enflasyon kadar artırım verilmesini savunurken kimileri geçmiş enflasyona yakın lakin onun altında, kimileri da geçmiş enflasyonun üzerinde artış yapılmasını savunuyor. Daha küçük bir küme da her ay enflasyon kadar fiyat artışı yapılmasını (eşel taşınabilir sistemi) öneriyor. Minimum fiyatın artırılmasını savunanların bir kısmı, site ve apartman aidatlarının artışlarından yakınma çelişkisine düşmekten kurtulamıyor. Zira o aidatları belirleyen ögelerin başında oralarda misyon yapan kapıcı, güvenlik vazifelisi üzere çalışanların fiyatları geliyor.

Ben, ikinci kümenin birinci alt kümesinde yer alanlar üzere düşünüyorum. Yani minimum fiyatın ve emekliler dâhil bütün fiyatların geçmiş enflasyon kadar artırılmasının hakikat olduğunu öne sürenlerle tıpkı kanıyı savunuyorum. Bu görüşümün desteklerini sayısal olarak açıklamaya çalışayım.

Asgari fiyat 2024 başında bütün yıl uygulanmak üzere 17.002 lira (net) olarak belirlenmişti. 2024 yılında yıllık ortalama enflasyon oranının yüzde 50 dolayında olacağı düşünülürse minimum fiyatın 2024 yılı mühletince yitirdiği satın alma gücünü tekrar yakalayabilmesi için 2025 başında en az bu oranda artırım yapılması gerekir. Ki bu da taban fiyatın (17.002 x 1,50 =) 25.503 lira olarak belirlenmesi demektir. Minimum fiyatı 2025 yılında kamu kısmının beklediği enflasyon oranına nazaran artırmayı planlayanların kanısı mevcut taban fiyata yüzde 25 artırım yapmak biçiminde ortaya çıkıyor. Bu görüşün kabul görmesi halinde taban fiyatın satın alma gücü 2024 yılı başındaki taban fiyatın satın alma gücünün çok gerisine düşmüş olacaktır.

Bu hesaplamaları TÜİK’in açıkladığı enflasyon oranlarını temel alarak yaptık. Halbuki beşerler bu oranlara pek inanmıyor. Merkez Bankası’nın her ay yaptığı Sektörel Enflasyon Beklentileri Anketine nazaran 2025 Eylül ayında enflasyonun hangi oranda beklendiği sorusuna verilen karşılıklar OVP’de öngörülenden çok farklı beklentilere işaret ediyor. 2025 yılsonu için Banka’nın kendi seçtiği piyasa iştirakçileri yüzde 27,5, gerçek bölüm temsilcileri yüzde 51, hane halklarının temsilcileri yüzde 71,56 oranında enflasyon oranı beklediklerini açıklıyor. Bu beklentilerle 2025 enflasyon oranının kamu kesitinin beklediği üzere yüzde 25 oranında çıkması mümkün değil. Zira hepimiz biliyoruz ki “beklentiler büyük ölçüde gerçekleşmeyi belirler.”

Konuya bir de açlık sonu ve ömür maliyeti açısından bakalım. Ocak 2024’de TÜRK-İŞ’in her ay açıkladığı açlık hududu 15.048, tek başına yaşayan bir kişinin ömür maliyeti 19.630 lira idi. O tarihte 17.002 liralık taban fiyat açlık, hududunun üzerinde, tek kişinin ömür maliyetinin altındaydı. Ağustos ayında açlık hududu 19.271 lira, tek başına yaşayan bir kişinin hayat maliyeti 24.962 lira olarak tespit edildi. Buna nazaran taban fiyat hem açlık sonunun hem de tek kişinin ömür maliyetinin altına düşmüş bulunuyor. Bu durumun yılsonuna kadar daha da bozulacağını düşünürsek taban fiyatın satın alma gücünü ne kadar yitirmiş olduğunu görebiliriz.

Merkez Bankası anketindeki iddiaları yahut TÜRK-İŞ’in tespitlerini dikkate alırsak taban fiyata yüzde 50’nin altında yapılacak artırımın 2025 için beklenen enflasyonun bile yarısında kalacağını görmüş oluruz.

Enflasyonun tahlili ücretlilerin satın alma gücünü düşürmek, kiraları dondurmak, fiyatlara müdahale etmek üzere yollardan geçmiyor. Şayet o denli olsaydı Arjantin, elli yıldır denediği bu usullerle başarılı olabilirdi. Enflasyonu düşürme konusunda faizi artırmanın yanında üç değerli adıma daha gereksinimi var: (1) Kamu bölümündeki inanılmaz israfı düşürmek, (2) Kayıt dışı iktisadın üzerine gitmek, hukuku üstün kılmak, vergi adaletini sağlamak üzere yapısal ıslahatları yapmak. (3) Teşvikleri ve devlet takviyelerini gerçek kullanarak üretimin artırılmasını sağlamak. Bunları yapmadan fiyatları düşürmek, kiraları dondurmak, fiyatları zabıta aracılığıyla denetlemek üzere prosedürler ertelenmiş enflasyon yaratıyor ve bu müdahaleler sonsuza kadar sürdürülemeyeceği için terk edildiği anda bu ögelerin yay üzere üst fırlamasına ve enflasyonu daha makus etkilemesine yol açıyor. Bunu kiralara ve özel okul fiyatlarına uygulanan baskılamaların kaldırılması sonrasında gördük.

Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsî blogundan alınmıştır