Pelin Ülker/DW Türkçe
Enflasyon ve yüksek vergiler nedeniyle vatandaşın artan yüküne bir yenisi daha ekleniyor. Uzmanlara nazaran Güç Bakanı’nın açıkladığı yeni düzenleme ekim ayında elektriğe yapılacak artırımların habercisi.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar‘ın gündeme getirdiği yeni düzenlemeye nazaran elektrik faturalarında fiyatlandırma değişecek.
Bakan Bayraktar, çok tüketenin daha fazla maliyete katlanacağı bir modele geçileceğini, bu model üzerindeki çalışmaların devam ettiğini açıkladı. Bakan’ın açıklamasına nazaran konutunda çok sayıda elektrikli aygıtı bulunan ve bu nedenle aşikâr bir limitin üzerine ulaşmış tüketici üst gelir kümesi olarak pahalandırılacak.
Ancak yapılacak artırım yalnızca bu kümesi değil kademeli olarak tüm kısımları kapsayacak. Bayraktar, düzenlemenin 2025’te hayata geçirileceğini söyledi.
Uzmanlar ise açıklamayı Ekim ayında tarifeye yapılacak artırımlara bir hazırlık olarak görüyor. Üst gelir kümesi değerlendirmesinin tüketim limiti üzerinden yapılması da uzmanlarca tartışmalı bulunuyor. Türkiye Elektrik Dağıtım AŞ’nin (TEDAŞ) sayılarına nazaran 39 milyona yakın mesken abonesi var. Bu abonelerin 3 milyonu yüksek gelirli olarak bedellendiriliyor.
Temmuz ayında yüzde 38 artırım geldi
Elektriğe en son Temmuz ayında mesken aboneleri için yüzde 38 artırım gelmişti. Aktüel sayılara nazaran şu anda enflasyon (TÜFE) ile elektrik tarifeleri karşılaştırıldığında elektrik tarifeleri TÜFE’nin üzerinde.
DW Türkçe’ye konuşan Elektrik Mühendisleri Odası (EMO) ve TEDAŞ eski yöneticisi Olgun Sakarya, “Bu açıklamayı Ekim ayında tarifeye gelecek olan artırımların bir hazırlığı olarak görüyorum” diyor.
Sakarya, yapılacak artırımın yalnızca yüksek gelir kümesini değil daha az oranda da olsa düşük kademedeki mesken kümesini da etkileyeceği görüşünde.
Elektrik tarifelerinin şu anda sanayi aboneleri hariç meskende ve alçak tansiyon ticarethane abonelerinde enflasyon oranından yüksek olduğunu söz eden Sakarya, “Elektrik tanımlarında düzenlemeden evvel asıl yüksek gelir kümesinin vergi gelirlerini bir incelesinler. Bütün vergileri işçinin, emeklinin, memurun üzerine, sabit gelirlinin üzerine yıkıp bütçe gelirlerini aldıkları bu dolaylı vergilerden karşılıyorlar” diye konuşuyor.
“İnsanlar klima kullanmasın mı?”
TMMOB Makina Mühendisleri Odası Güç Çalışma Kümesi’nden Oğuz Türkyılmaz da Bakan’ın açıklamasının, artırımı kamuoyunun gündemine almak maksadı taşıdığını düşünüyor. Elektrik şirketlerinin bu bahiste baskı yaptığını aktaran Türkyılmaz’a nazaran de elektriğe Ekim ayında artırım gelecek.
Öte yandan Türkyılmaz, Bakan’ın tabiri ile daha yüksek maliyete katlanacak üst gelir kümesinin nasıl belirleneceğine ait soru işaretleri olduğuna dikkat çekiyor.
Türkyılmaz, “Üst gelir kümesini tüketime nazaran nasıl ölçecekler? Beşerler klima kullanmasın mı? İklim değişikliğinin yaşandığı bu devirde beşerler elektrik kullanmasın sıcaktan ölsün mü? Kim beyaz eşyadan vazgeçecek ki? Daha çok tüketiyorsun diye bunun bedelini olağan vatandaşın üstüne yüklemenin bir manası yok” diye konuşuyor.
Bakan’ın tezi gerçeği yansıtmıyor
Bakan Bayraktar, vatandaşın elektrik ve doğal gazda ödediği faturaların yüzde 60’ını devlet olarak karşıladıklarını da sav etti. Lakin bu sav gerçeği yansıtmıyor.
Öyle ki yüzde 60 olarak tabir edilen devlet sübvansiyonu Bakan’ın savının tersine elektrik faturasının tamamı üzerinden değil, faturada yer alan kalemlerden biri olan güç bedeli üzerinden gerçekleşiyor.
Örneğin günlük tüketimi 8 kilovat saatin altında olan mesken abonelerinin elektrik faturalarında güç bedelinin hissesi yüzde 23,84 ve sübvansiyon yalnızca bu kalemde var. Bu abonelerin ödediği faturanın yüzde 65,88’ini dağıtım bedeli oluştururken, yüzde 10,28’i de vergi ve fon bedeli olarak alınıyor.
Olgun Sakarya, dağıtım hizmetinin büsbütün özel dal denetiminde olduğunu, devletin burada bir katkısının olmadığını anlatıyor:
“Yatırımları EPDK (Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu) onaylıyor. Bu yatırımlar tarifeye yansıyor. Yeniden bizim cebimizden çıkıyor. Orada rastgele bir katkı yok. Fakat güce kamunun bir sübvansiyonu kelam konusu. O da fiyat üzerinden, tedarik şirketlerine verdikleri gücün toptan satış fiyatında indirim yapıyorlar.”
Sübvansiyon elektrik tedarik şirketlerine
Sakarya’nın verdiği bilgiye nazaran hür piyasada oluşan elektrik takas fiyatı kilovat saat başına 2,5 lira civarındayken Elektrik Üretim AŞ güç tedarik şirketlerine bunu 48 kuruştan satıyor. Bu da güç bedeline yansıyor.
Sakarya, “Bunun da fatura içindeki hissesi yaklaşık yüzde 24. Yüzde 24’lük hisse kısmına bir sübvansiyon var. Bakan Bey’in 1000 liralık faturanın 600 lirasını devletin karşıladığı sözü gerçek değil” diyor.
Uygulamanın dağıtım şirketlerinin lehine olduğunu vurgulayan Oğuz Türkyılmaz da konutlarda KDV’nin elektrikte yüzde 10, doğal gazda yüzde 20 olduğuna işaret ediyor.
“Eğer sahiden tüketici lehine bir uygulama yapılmak istenseydi KDV oranının yüzde 1’e düşürülebilirdi” diyen Türkyılmaz’a nazaran elektrik yardımı alan hane sayısının 4 milyon 378 bin 839’a ulaşmış olması sorunun boyutlarını ortaya koyuyor.
Elektrik faturalarında güç bedelinin hissesi, günlük tüketimi 8 kilovat saatin üstünde olan mesken aboneleri için ise yüzde 44,75.
“Sanayideki kaybı vatandaşın ödüyor”
Temmuz ayında elektrik perakende satış fiyatlarında mesken abone kümesi için yüzde 38 artırımın yanı sıra ziraî faaliyetler abone kümesi için yüzde 30, kamu ve özel hizmetler kesimi abone kümesinin düşük kademesi için yüzde 38 ve yüksek kademesi için yüzde 20 oranında artış yapılmıştı. Sanayi abone kümesinde ise artışa gidilmemişti.
Olgun Sakarya, en kıymetli tarifenin ticarethane tarifesi olduğunu, onu sırasıyla sanayi ve ziraî sulamanın takip ettiğini belirtiyor. Sanayi tarifesine Temmuz ayında artırım gelmediğini hatırlatan Sakarya, verilen sübvansiyonların ise meskenden sanayi kümesine bir ayrım yapılmadan toptan elektrik tarifeleri içerisinde paylaştırıldığını anlatıyor.
Son devirde endüstride elektrik tarifesinin TÜFE’nin altında kaldığını, buradan kaynaklanan kaybın ise mesken, tarım, ticarethane üzere öbür abone kümelerine yapılan artırımla dengelendiğini söyleyen Sakarya, “Bunu vatandaş da ticarethane sahibi de ziraî sulama sahibi de ödemiş oluyor” diyor.
Elektrikteki fiyat artışlarının temelde özelleştirme siyasetlerinden kaynaklandığını lisana getiren Olgun Sakarya, “Eskiden aboneydik, artık hepimiz müşteri olduk. Münasebetiyle özel dal doğal olarak kâr etmek istiyor” diye ekliyor.