“Küçük bir duvar gördüm ve hayatımda karşıma çıkan en hoş soyut fotoğraf olduğunu düşündüm. Üzerinde bir afişin kalıntıları vardı. Küçük gölgelerle duvarın kendisi de öbür türlü bir doku kazanmıştı” kelamlarıyla duvarlardan etkilenme öyküsünü aktaran sanatçı, 114 ülkeyi kapsayan “Dünya Duvarları” fotoğraf projesiyle unutulmazlar ortasına girdi.
Burhan Doğançay, ressam ve harita subayı Adil Doğançay ile Armağan Hanım’ın çocuğu olarak 11 Eylül 1929’da İstanbul’da dünyaya geldi.
Sanat alanındaki birinci eğitimini, babasından ve ressam Arif Kaptan’dan alan Doğançay, lise yıllarını Ankara’da geçirdi ve Gençlerbirliği ekibinde futbol oynadı.
Doğançay, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun olduğu 1950’de Fransa’ya giderek, 1955’e kadar “Academie de la Grande Chaumiere”de sanat kurslarına katıldı ve 1953’te Paris Üniversitesinde iktisat konusunda doktora yaptı.
Harçlığı yetmediği için 1952’de İngiliz sineması “Innocents in Paris” sinemasında Ronald Shiner’a dublörlük yapan sanatçı, para kazanmak için barmenlik, ABD’de gece bekçiliği ve kilisede paklık işlerinde çalıştı.
Usta sanatçı, bir yandan akademik eğitimini sürdürürken başka taraftan babasının da teşvikiyle fotoğraf çalışmalarına devam etti.
İLK STANDINI 1956’DA AÇTI
Danimarka, İsveç, Almanya, İsviçre ve İtalya’ya seyahat eden Doğançay, doktorasını bitirip Ankara’ya döndükten sonra, 1956’da Sanat Sevenler Kulübü’nde birinci şahsî standını açtı.
Usta sanatçı, 1960’lı yılların başından itibaren hayranlık duyduğu kent duvarlarını yapıtlarına bahis ederek, “Duvarlar” serisine başladı.
Kendi tabiriyle “Bir gün New York’taki 86. Sokak’ta yürürken gözüne takılan bir şey ile bu tutkunun başladığını” söz eden sanatçı, yaptığı bir açıklamada, şu bilgileri vermişti:
“Şu ana kadar gördüğüm en hoş soyut tabloydu. Bir posterin artıkları ile yüzeyinden gelen ve duvarda oluşan modül gölgelerinin desenleri vardı. Daha çok portakal renginde, biraz da mavi, yeşil ve de kahverengiydi. Ayrıyeten üzerinde, yağmur ve çamurla oluşmuş izler vardı.”
Bu niyetten yola çıkan sanatçı 1975’te, 114 ülkeyi kapsayan “Dünya Duvarları” fotoğraf projesine başladı. Doğançay, bu projenin eserlerini, 1982’de Paris’te “Fısıldayan Duvarlar” ismi altında birinci defa sergiledi.
Sanatçının dizaynları, 1983’te Fransa’nın ünlü halı merkezi Aubusson’da duvar halısı olarak dokunmaya başlandı.
1982’DE PARİS’TE STANT AÇTI
Brooklyn Köprüsü’nün 1986’da büyük tamir geçirdiği sırada Doğançay tarafından çekilen 19 adet büyük uzunluk fotoğrafı, New York’un 100. yıl kutlamalarında (1998) JFK Memleketler arası Havaalanı’nda iki yıla yakın müddet sergilendi. Bu fotoğraflar daha sonra, “Walls of the World” isimli kitapta yayınlandı.
Burhan Doğançay, 1982’de Paris’te Centre Pompidou’da, 1983’te Montreal’de Musee d’Art Contemporain’de, 1992’de St. Petersburg’da şahsî stantlar düzenledi, 1987’de 1. İstanbul Bienali’ne katıldı.
Dr. Nejat Eczacıbaşı Vakfı takviyesiyle 2001’de birinci retrospektif standını İstanbul Dolmabahçe Sarayı’nda ziyarete açan sanatkarın, “Hat Sanatına Saygı” isimli çalışması, Haziran 2003’te, Brüksel’deki Avrupa Parlamentosu binasına asıldı.
Çalışmalarında hayattan beslenen Doğançay, kimi yapıtlarında etkiyi pekiştirmek için kolaj ve fümaj tekniğini bir ortada kullandı. Ayrıyeten kağıtlar, afişler, ipler, eski kırık tabelalar, kapı tokmakları, teller, kilitler ve boyanmış tahtalar üzere materyaller de usta sanatkarın vermek istediği iletinin objelerini oluşturdu.
Ressam Doğançay’ın ünlü tablolarından “Mavi Senfoni”, 2009’da Murat Ülker tarafından, 2.2 milyon liraya satın alındı.
Usta sanatçı, 1999’da İstanbul’da bir atölye kurmak için Beyoğlu’nda bir bina satın aldı. 2004’te Doğançay Müzesi olarak halka açılan bina Türkiye’nin birinci ferdî çağdaş sanat müzesi oldu.
1995 CUMHURBAŞKANLIĞI KÜLTÜR VE SANAT BÜYÜK ÖDÜLÜ
Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Mükafatı ile 1995’te onurlandırılan Doğançay, 1992 Rusya Kültür Bakanlığı Takdir Madalyası, 2004 Ankara Hacettepe Üniversitesi “Sanatta Onursal Doktora” Evrakı, 2005 Arka Forum Ankara Plastik Sanat Fuarı “Sanat Onur Ödülü” ve 2005 Arka İstanbul Memleketler arası Çağdaş Sanat Buluşması “Sanata Katkı Ödülü”nün bulunduğu birçok ödül ve madalyaya layık görüldü.
Doğançay’ın yapıtları Danimarka’da Louisiana Museum of Çağdaş Arka, Fransa’da Musee de Grenoble, Centre Georges Pompidou, Rusya’da St. Petersburg, State Russian Museum”, ABD’de Houston Museum of Fine Arts, Los Angeles County Museum, The Newark Museum, New York The Brooklyn Museum, The Museum of Çağdaş Arka, Guggenheim Museum, The Metropolitan Museum of Arka, Washington The Library of Congress, The National Gallery of Arka, Pittsburg’da Carnegie Museum of Arka, The Cleveland Musuem of Arka, Ohio Kennedy Museum of Arka, Kanada’da Arka Gallery of Greater Victoria, Yunanistan’da Benaki Museum’da ve Belçika’nın başşehri Brüksel’deki Avrupa Parlamentosu’nda sergilendi.
Burhan Doğançay ve yapıtları hakkında “Walls of the World”, “Dessine-Moi l’Amour. Syros-Alternatives”, “Bridge of Dreams”, “Dogançay: A Retrospective” ve “Burhan Dogançay: Works on Paper” isimli kitaplar yayınlandı.
Ardında onlarca kıymetli sanat yapıtı bırakan Doğançay, İstanbul’da tedavi gördüğü Amerikan Hastanesi’nde 16 Ocak 2013’te 84 yaşında hayatını kaybetti.
Burhan Doğançay’ın cenazesi vasiyeti üzerine Bodrum Turgutreis’teki Karabağ Mezarlığı’na defnedildi.
AA