Aile hekimleri neden üç gün iş bırakıyor?

Fundanur Öztürk
Ankara, BBC Türkçe

Aile sıhhati merkezlerinde çalışan doktorlar, hemşireler ve ebeler, tartışmalı yönetmeliği protesto etmek için ülke çapında üç günlük iş bırakma hareketine başladı.

Aile Doktorları Kontrat ve Yönetmeliği, tabiplerin ve meslek örgütlerinin tüm itirazlarına karşın 1 Kasım’da yürürlüğe girdi.

Türk Tabipleri Birliği (TBB), sendikalar ve ilgili derneklerin oluşturduğu 14 kuruluş, yönetmeliği protesto etmek üzere üç günlük iş bırakma kararı aldı.

BBC Türkçe’ye konuşan tabipler, daha şimdiden aile sıhhati merkezinde (ASM) çalışan sıhhat işçileri ortasında istifaların başladığını söylüyor.

Hak kayıplarına sebep olacağı bedellendirilen yönetmelik sebebiyle, ASM’lerden ayrılacak sağlıkçı sayısının giderek artacağı öngörülüyor.

Kamudaki sıhhat çalışanları ortasında en düşük fiyatı ASM’lerde çalışanların aldığını vurgulayan TTB Aile Hekimliği Kolu Lideri Dr. Emrah Kırımlı, iş bırakmak hareketine iştirakin ülke genelinde çok yüksek olduğunu söylüyor:

“Yeni yönetmelikle birlikte bu gelirde yüzde 30’luk bir kesinti yapılıyor. Burada çalışan kimse akılsız değil, artık durmazlar.

“Hekimlerin teşvik ödemesi alması için belirlenen performans kriterlerinin ise toplum sıhhatine zerre yararı yok. Teşvik ödemesi için öne sürülen bu formülleri uygulamanın sonu, yenidoğan bebek vefatları üzere olur.”

‘Teşvik kurallarını sağlayabilmek mümkün değil’

Türkiye’de sıhhat hizmetlerinin yüzde 40’ı birinci basamak ASM’lerde karşılanıyor. Buna rağmen tabiplerin yalnızca yüzde 15’i aile sıhhati merkezlerinde misyon yapıyor.

Halihazırda az sayıda olan aile doktorları, ülkenin sıhhat hizmetlerinin büyük bir kısmını karşılıyor.

BBC Türkçe’ye konuşan tabipler, ana maaşta kesintiye sebep olan lakin bunun karşısına teşvik sistemi getiren yönetmeliğin pek çok açıdan yetersiz olduğunu savunuyor.

İstanbul Aile Hekimliği Derneği (İSTAHED) Yönetim Kurulu Üyesi Dr. Nahide Toksan, teşvik alabilmek için öne sürülen kaideleri sağlayabilmenin mümkün olmadığını söylüyor.

Yönetmeliğe nazaran doktorların teşvik alabilmesi için, kendilerine kayıtlı şahısların yılda en az iki sefer ASM’ye gelmesi gerekiyor.

Eğer kendisine kayıtlı bir hasta yılda yediden fazla diğer bir sıhhat kurumuna müracaat ettiyse, aile tabibi tekrar teşvikten faydalanamıyor.

Kendisine kayıtlı 3 bin kişi olduğunu söyleyen Dr. Toksan, bunların neredeyse yarısının son 6 aydır muayeneye gelmediğini söylüyor.

Geri kalanların ise hamileler, kronik hastalığı olanlar ya da 65 yaş üstü bireyler üzere; yılda yediden fazla defa öbür kurum ve hastanelere başvurması mümkün bireylerden oluştuğunu söylüyor:

“Sağlıklı bir kişi yılda iki kere aile doktoruna başvurmaz, başvurmak zorunda da değil. Lakin ASM’ye gelmeyen hasta sebebiyle benim fiyatım kesiliyor.

“Okula gitmeyen öğrenci yüzünden öğretmenin maaşını, mescide gitmeyen cemaat yüzünden imamın maaşını kesmek üzere bir şey. Hastayı ne halde olursa olsun buraya getirmemiz bekleniyor.”

Dr. Kırımlı da değişiklik sebebiyle doktorların maaşının önemli oranda kesileceğini pahalandırıyor:

“Ben insanların sıhhatini korumak için varım, hasta olmayan bir kişiyi neden altı ayda bir çağırayım? Buna yeni doğan çocuk, askerde olan genç üzere fiziken gelemeyecek şahıslar de dahil.

“Ben iki hafta müsaadeye ayrılsam, benim hastalarım diğer yere gidecek ve bu yüzden maaşım kesilecek.

“Her yere ASM değil, bir sürü hastane açtılar. Sıhhat İstatistik Yıllığı 2022-2023 datalarına baktığınızda, Türkiye’de azalan tek sağlık kurumu biziz.”

Daha az antibiyotik ve ağrı kesici yazan doktora teşvik

Hekimler, yönetmeliğin kendi içerisinde çelişkili uygulamalar barındırdığını ve doktorlarla hastaları karşı karşıya getireceğini belirtiyor.

Yönetmelikle birlikte aile doktorlarının antibiyotik, ağrı kesici ve mide esirgeyici ilaç yazmasına kota getiriliyor.

Eğer tabip bu ilaçları bulunduğu vilayet ortalamasının üzerinde bir ölçüde yazmışsa teşvik alamıyor.

Başka bir sözle, hastalarına daha az antibiyotik, ağrı kesici ve mide hami ilaç yazan tabiplerin daha fazla fiyat alması öngörülüyor.

Bakanlık bu değişiklikle birlikte, hafif hadiselerde ilaç kullanılmasının önüne geçilmesinin hedeflendiği belirtiyor.

Kırımlı ise bu sistemde ya hastaların ya da doktorların mağdur olacağını söylüyor:

“Ağrı kesici yazarsam, maaşımdan binlerle söz edile bir ölçü kesilecek. Pekala, ilaç alamayan hastanın ağrısı nasıl geçecek? Bu ilaçları yazarsam ben mağdur olacağım, yazmazsam hasta mağdur olacak.

“Sürekli ağrıyla yaşayan personeller, sabah 6’da uyanıp akşam 10’da konutuna geri dönebilen, karbonhidratla beslenmek zorunda kalan ve bu yüzden kronik hastalıkları ve mide ağrıları olan insanlara ağrı kesici ve mide kollayıcı yazmayacağız.”

Toksan ise, “Hasta memnuniyetinde vilayet ortalamasının altında kalırsak da teşvik verilmiyor. İlaçları yazılmayan hastalar natürel ki şad olmaz” diyor.

İstanbul’da 1 milyon 200 bin kişinin kayıtlı olduğu ASM değişebilir

Aile tabipleri kendilerine kayıtlı hasta sayısı kadar maaş alıyor.

Mevcut sistemde doktorların tavan maaşı 4 bin kayıtlı hasta nüfusu üzerinden belirlenirken, yönetmelikle birlikte bu sayı 3 bin 500 hastaya çekildi.

Buna nazaran doktorların maaşı düştü, lakin kendilerine kayıtlı hasta sayısında bir azalma olmadı.

Dr. Kırımlı, “Ben hala ortadaki 500 şahıstan sorumluyum lakin bunun parasını vermeyecekler” diyor.

Dr. Kırımlı ayrıca, yetkililerden edindikleri bilgiye nazaran, 3 bin 500’den fazla hastanın kayıtlı olduğu yerlerdeki birtakım hastaların diğer aile hekimliklerine kaydırılabileceğini söylüyor.

Dr. Kırımlı, İstanbul’da bu durumda olan 1 milyon 200 bin kişi olduğunu söylüyor:

“İstanbul’da 4.400 aile hekimliği ünitesi var; bunun 2.703 tanesi 3.500 hasta nüfusunun üzerinde çalışıyor. 1.200’ü ise 3 bin-3.500 ortasında hastayla çalışıyor.

“Müdür beyefendiye bu fazla sayıda insanları ne yapacaksınız diye sorduk. Sizden alacağız dediler. Pekala, nereye vereceksiniz? Ben bir mahallenin tamamına bakan bir ASM’de çalışıyorum, burada çalışan tüm doktorların hasta nüfusu 4 bine yakın. Yan mahalleye bakan ASM de öyle, bir yandaki de…

“Mahallenizdeki aile tabibine değil uzakta bir yerdeki aile doktoruna kayıt olacaksınız.

“Sosyo-ekonomik seviyesi düşük olan insanı uzakta bir ASM’ye gönderecekler. Benim okuma yazması olmayan, araca binip hastaneye gidemeyen hastalarım var. Otomobille bir sıhhat kurumuna gidemeyecek, cebinden parayla kanser taramasını yaptıramayacak, sosyo-ekonomik seviyesi düşük olan beşerler sorun yaşayacak.”

İstanbul’da 2019’dan beri kamu tarafından yalnızca 37 ASM binasının yapıldığını söyleyen Kırımlı, yeni ASM binalarının yapılması seçeneğini de gerçekçi bulmuyor.

‘Ne kadar çok hasta bakarsak o kadar kazanacağız’

Yönetmeliğe nazaran teşvik alabilmenin bir öbür kuralı, Hasta İdare Platformu üzerinden kronik hastaların izlenmesi olarak belirtiliyor.

Hekimlerin kendilerine kayıtlı hastaların tansiyon, şeker, obezite, yaşlılık vb başlıklarda nizamlı takibini yapması bekleniyor.

Aksi halde tabiplerin hem teşvik alamayacağı hem de mukavele feshiyle karşılaşabileceği belirtiliyor.

Dr. Toksan ise, “Ben bu kadar kalemi yerine getirirken muayenemin an az 15-20 dakika olması lazım. Halbuki o kadar hastaya bakabilecek, bu izlemleri tamamlayabilecek vaktim olmayacak” diyor.

Yeni yönetmelikle ayrıyeten doktorlar için günlük amaç muayene sayısı 75 olarak belirlendi.

Dr. Kırımlı, böylece sağlıkta performans sisteminin ASM’lere de getirildiğini söylüyor:

“Ne kadar çok hasta bakarsak, o kadar kazanacağımızı söylüyorlar. Bu, hastalara çok az vakit ayırmak demek.

“Hem hastaya az vakit ayırıp hem de kollayıcı sıhhat hizmeti veremezsiniz, bu sadece kağıt üzerinde olur. O vakit da birebir yenidoğan ağır bakımlarında olduğu üzere, beşerler ölür.”

Bakan Memişoğlu: Aile hekimlerimiz müsterih olsunlar

Sağlık Bakanı Kemal Memişoğlu, 1 Kasım’da yürürlüğe giren yönetmelikle ilgili açıklamasında, bunun çok sayıda tabiple ve paydaşla görüşerek hazırlandığını söyledi.

“Aile doktorlarımız müsterih olsunlar. Çünkü bu çalışma ile eş vakitli olarak hem sıhhat çalışanlarımızın hem de sıhhat hizmeti alan vatandaşlarımızın memnuniyetini amaçlıyoruz ve daha nitelikli hizmet sunmayı hedefliyoruz.

“Hekim başına düşen hasta sayısını azaltarak vatandaşlarımıza aile hekimliklerince ayrılan süreyi artırıyoruz, kronik hastalık ve kanserlere yönelik tarama ve izlemlerin aktif yapılmasını teşvik ediyoruz.”

“Vatandaşlarımızdan tek bir isteğim var; sıhhatle alakalı rastgele bir kaygıları olduğunda akıllarına birinci olarak aile tabiplerimiz gelsin ve aile doktorlarımıza güvensinler.”

ASM’ler nasıl çalışıyor?

ASM’lerin tüm idari ve finansal sorumlulukları tabiplerin omzunda.

Aile doktorları hem kendilerine kayıtlı yaklaşık üç bin hastaya bakarken hem de çalıştığı sıhhat merkezinin finansal masraflarını, tıpkı bir işletme üzere yönetmek durumunda.

Bir ASM’de çoklukla birden fazla tabip misyon yapıyor ve merkezin masraflarını ortak karşılıyor.

Sağlık Bakanlığı aile hekimlerine hem nüfusa dayalı maaş ödemesi hem de merkezin idamesiyle ilgili bir cari masraf ödemesi yapıyor.

Hekimler bu cari masraf ödeneğiyle birlikte bina kirası, tıbbi sekreter vb. işçi maaşları, faturalar, gereç sarfiyatları, bakım ve tadilat masrafları üzere sabit sarfiyatları karşılıyor.

Devletin ASM’lere ödediği cari sarfiyat, merkezlerin teknik donanım ve işçi sayısına bağlı olarak artış gösterse de doktorlar artan maliyetlerle birlikte ASM’lere ayrılan ödeneğin yetmediğini belirtiyor.

Dr. Kırımlı, yeni yönetmelikle birlikte ASM’lere ayrılan cari masrafların de yüzde 12 kesildiğini söylüyor:

“ASM’lerdeki gereçleri kendilerinin alacağını ve kiraları ödeyeceklerini söyleyerek cari bütçemizden kesinti yaptılar lakin yönetmeliğin yürürlüğe girdiği gün gidip sorduğumuzda, ‘Biz onu bilmiyoruz, siz devam edin’ dediler. Vilayet sıhhat müdürlükleri bizden kestikleri cari bütçeyi döner sermayelerine kattı.”

---

 

---