Cumhurbaşkanı Başdanışmanı Mehmet Uçum, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde üst kademe yöneticilerin öbür kamu yöneticilerinden farklı olduğunu belirterek, “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde bürokratik vesayet ve bürokratik oligarşi yoktur; eski sistemin bu faşizan yapısı tasfiye edilmiştir. Üst kademe yöneticilerin seçilmiş iradeye karşı tarafsız olmak üzere bir rolleri yoktur. Tam aksine seçilmiş iradeye bağlı hareket etme yükümlülükleri vardır” sözlerini kullandı.
Cumhurbaşkanı Başdanışmanı ve Cumhurbaşkanlığı Hukuk Politikaları Kurulu Başkanvekili Mehmet Uçum, başkanlık sisteminde üst kademe yönetici kavramını kaleme aldı.
Uçum, Anadolu Ajansı için yaptığı değerlendirmede, daha evvel bakanlarla ve liderlerle ilgili gündeme getirilen husus tekrar kamuoyuna taşınmaya çalışıldığını kaydetti.
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde üst kademe yöneticilerle başka kamu vazifelileri ortasındaki fark bilinmeden, anlaşılmadan veyahut taammüden çarpıtılarak tenkit yapıldığını söz eden Uçum şunları yazdı:
“Üst kademe yöneticiler direkt yürütmeye bağlı olarak çalışırlar”
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde üst kademe yöneticiler cumhurbaşkanının programını uygulamakla vazifeli yöneticilerdir. Başka kamu görevlilerinden niteliksel olarak farklıdırlar. Öteki kamu vazifelileri yönetimin içindedir ve yönetimin bütünlüğü içerisinde yürütmeye bağlı çalışırlar. Üst kademe yöneticileri ise direkt yürütmeye bağlı olarak ve yürütmenin yardımcısı olarak çalışırlar. Bu nedenle öteki kamu görevlilerinden farklı olarak üst kademe yöneticilerin şu özellikleri vardır:
Birincisi vazife müddetleri cumhurbaşkanı ortada vazifeden almazsa seçilmiş cumhurbaşkanının müddetiyle sonludur. Cumhurbaşkanıyla gelip cumhurbaşkanıyla gitme kuralı vardır. Cumhurbaşkanından bağımsız bir vazife müddetleri yoktur.
İkincisi üst kademe yöneticilerin seçilmiş iradeye karşı bir özerklikleri yoktur. Bu nedenle Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde bürokratik vesayet ve bürokratik oligarşi yoktur; eski sistemin bu faşizan yapısı tasfiye edilmiştir.
Üçüncüsü üst kademe yöneticilerin seçilmiş iradeye karşı tarafsız olmak üzere bir rolleri yoktur. Tam aksine seçilmiş iradeye bağlı hareket etme yükümlülükleri vardır. Yürütme ve yönetim bakımından tarafsızlık niteliği yalnızca kamu hizmetlerinin yerine getirilmesinde tarafsız olmakla ilgilidir. Cumhurbaşkanının programına (parlamenter sistemde ise hükümet programına) karşı tarafsız olmak üzere bir durum demokratik sistemin temeline karşıttır.
“Cumhurbaşkanı’nın atadığı yöneticilere ‘siz konuşmayın’ demek tutarsızlıktır”
Eleştirilere bakıldığında hem sistemin üst kademe yöneticilere ait üstte sayılan temelleri dikkate alınmıyor hem de eleştiriyi yapanların kendi tezleriyle çelişki içine düşecek biçimde bir lisan kullandıkları görülüyor. Bir yandan sisteme tek adam idaresi deyip öte yandan Cumhurbaşkanı’nın atadığı yöneticilere “siz konuşmayın” demek önemli bir tutarsızlıktır.
Eğer beklenti her mevzuda, her süreçte, her süreçte Sayın Cumhurbaşkanı’nın çıkıp konuşması, Sayın Cumhurbaşkanı’nın fikri münakaşa yapması, Sayın Cumhurbaşkanı’nın kamuoyunu bilgilendirmesi ise o vakit zati gerçeğe alışılmamış bir argüman olan tek adam idaresini bu eleştiriyi yapanlar istiyor demektir.
Kolektif idare olmasına karşın, “hayır tek adam idaresi var” demek sonra da Cumhurbaşkanı’nın atadığı üst kademe yöneticilere “konuşmayın” demek bu çevrelerin temel çelişkilerinden birisidir.
Bugün bu sistemde yani ismi Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi olan başkanlık sisteminde cumhurbaşkanının atadığı bakanlara, liderlere, heyet başkanvekillerine ve öteki mercilerde vazife yapan üst kademe yöneticilere “atanmışsınız konuşmayın” demek demokratik değil kökten antidemokratik bir tavırdır. Bu tavır büsbütün, cumhurbaşkanının grup çalışmasını, kolektif çalışmasını baltalamaya dönük bir yaklaşımdır.
Bir yandan tek adam idaresi diye şikayet edeceksiniz, öte yandan kolektif çalışmayı, grup çalışmasını engellemeye dönük itirazlarda bulunacaksınız. İşte bu tutarsızlık demokrasiyle bağdaşacak bir durum değildir. Bu temelsiz ve güzel niyetten mahrum tenkidin asıl amacı Cumhurbaşkanı grubunu baskılamak ve Cumhurbaşkanı’nı yalnız bırakmaya çalışmaktır. İster içeriden ister dışarıdan saldırsınlar ve ne yaparlarsa yapsınlar bunu başaramayacaklar.
Üst kademe yöneticilerin rolü
Bu sistemde cumhurbaşkanı halk tarafından seçildiğinde yürütme misyonunu ve yetkisini üstlenir. Yürütme vazifesini ve yetkisini üstlenmek hükümet olmak demektir. Cumhurbaşkanı adayı olan şahıslar hükümet olmak için halka bir program sunarlar. Halka her bahiste çeşitli vaatlerde bulunurlar ve siyasi, ekonomik, kültürel maksatlar sunarlar. Seçildiklerinde ise bu program, Cumhurbaşkanı Programı, yürütmenin programı eski deyişle hükümet programı olur.
Seçilmiş bir cumhurbaşkanı bu hükümet programına yani siyasi programına bağlı olan şahıslarla çalışma hakkına sahiptir. Elbette seçilmiş bir cumhurbaşkanı siyasi programına bağlı bireyleri bakan, başkan, başkanvekili ve öteki üst kademe yöneticisi olarak atar. Seçilmiş iradelerin kendi seçtikleri takımla çalışma hakkı demokrasinin gereğidir, hiçbir demokratik sistemde bu hak tartışılmaz. Tartışmalar daha çok atanan kişinin isabetli olup olmadığıyla ilgili olur.
Seçilmiş iradeler bu haklarını kullanırken atadıkları bireylerden taahhüt ettikleri programa uygun davranmalarını, o programı uygulamalarını, o programı takip etmelerini, programla ilgili demokratik kamuoyunu aydınlatmalarını, programla ilgili bir tenkit olduğunda o tenkitlere cevap vermelerini beklerler.
Elbette yürütme vazifesi ve yetkisi seçilen cumhurbaşkanına aittir. Lakin bu durum cumhurbaşkanının tek başına çalışacağı manasına gelmez. Cumhurbaşkanının çalışması bir takım çalışmasıdır. Bu grup bakanlardan, liderlerden, ofislerden, heyetlerden ve gereksinim duyulan öbür ünitelerden oluşur. Münasebetiyle tüm bu çalışma takımı cumhurbaşkanının siyasi programına uygun olarak süreçlerin takibinden, uygulanmasından, değerlendirilmesinden, tenkitlerin yanıtlanmasından, fikri münakaşalardan, fikir alışverişlerinden sorumlu olur. Bu türlü bir durumda bu şahıslar konuşmasın demek demokratik bir yaklaşım olmadığı üzere cumhurbaşkanının kolektif çalışmasını sabote etmek manasına gelir.
Üst kademe yöneticilerin sorumluluğu
Geçmişte üst kademe yöneticiler, üst bürokrasi dediğimiz bürokrasi gerçek manada seçilmiş iradeye karşı sorumlu değildi. Bunun iki sebebi vardı. Birincisi ikili ve üçlü kararnamelerle atanma metodu, ikincisi vazife müddetlerinin seçilmiş iradenin misyon müddetinden bağımsız olmasıydı. Bu nedenle vakit idaresini de 65 yaşına kadar yani emekli olabilecekleri yaşa nazaran yaparlardı.
Atanma metodu ve bağımsız vakit idaresi üst bürokrasinin kendilerine has bir siyasi ajanda geliştirmelerine imkan sağlıyordu. Kendilerine has takip ettikleri siyasi çizgileri vardı ve asli vazifeleri de seçilmiş iradeleri, demokratik iradeleri sınırlamaktı. Yani idari bürokrasi olmaları gerekirken siyasi bürokrasi niteliğine sahiptiler. Bu da bürokratik vesayetin ve bürokratik oligarşinin desteğini oluşturuyordu.
Zaten şayet sistemsel olarak bürokrasinin yönetimi seçilmişlerin iradesine bağlanmazsa ortaya çıkan kaçınılmaz sonuç bürokratik vesayet/oligarşi olur.
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde üst kademe yöneticilerin atanmasında ikili ve üçlü kararname kaldırıldı. Münasebetiyle yönetimleri büsbütün cumhurbaşkanının iradesine bağlandı. Yeniden misyon müddetleri cumhurbaşkanının vazife müddetiyle sınırlandı ve bağımsız vakit idaresi yapma imkanları da kalmadı.
Başka deyişle bugün üst kademe yöneticiler seçilmiş irade tarafından atandığı ve gereksinim duyulduğunda misyondan alınabildiği için yeniden bunların vakit idaresi seçilmiş iradenin vaktine bağlı olduğu için üst kademe yöneticilerin mukadderatı seçilmiş iradeye bağlıdır ve seçilmiş iradeye karşı sorumludur.
Dolayısıyla bugün Cumhurbaşkanının bakanlarına, liderlerine, vekillerine tenkit yöneltenler aslında şunu demeye çalışıyorlar: Siz Cumhurbaşkanı’nın siyasi programını takip etmeyin, kendi siyasi ajandanız üzerinden bir faaliyet yürütün, sizin misyonunuz seçilmiş iradenin programına uygun davranmak değil, sizin misyonunuz seçilmiş iradeyi sınırlamak olmalıdır. Aslında bunu diyerek bürokratik vesayeti özlediklerini tabir ediyorlar. O yüzden bu tenkitleri bir de bu tarafıyla antidemokratiktir ve demokrasiyle ilgisi yoktur.
“Atamalarda dolaylı demokratik meşruiyet vardır”
Bugün cumhurbaşkanı tarafından, atanmış bakanlar, liderler, şura başkanvekilleri ve öteki mercilerin üst kademe yöneticilerinin cumhurbaşkanına karşı sorumlu olduğunu vurguladık.
Cumhurbaşkanına sorumlu olmak ne demektir? Seçilmiş iradeye karşı sorumlu olmak demektir.
Cumhurbaşkanını halk seçtiğine nazaran üst kademe yöneticiler cumhurbaşkanı dolayımıyla halka karşı da sorumludur. Cumhurbaşkanı üst kademe yöneticileri atadığı için bu atamalarda dolaylı demokratik meşruiyet vardır. Bu da üst kademe yöneticileri dolaylı olarak halka karşı da sorumlu hale getirir.
Bu nedenle Cumhurbaşkanı üst kademe yöneticilerine verdiği talimatlarda yalnızca Cumhurbaşkanın Programının uygulamasında misyon yapmalarını değil halkın talep ve gereksinimlerine direkt hassas olmalarını ve bunları karşılamak için gerekli çalışmaları yapmalarını da istiyor. Halkla iç içe bakanların, bakan yardımcılarının, valilerin, genel müdürlerin ezcümle tüm üst kademe yöneticilerin bu sistemde olağanlaşmasının ana sebebi budur.
“Eleştiriler bürokratik vesayeti özleyen yaklaşımlara dayanıyor”
Geçmişte halka karşı sorumlu bir üst kademe bürokratik idare kelam konusu değildi. Tam bilakis halkla aralıklı olmak makbul sayılırdı. Bürokratik vesayetin algı boyutunda bu davranış kültürünün büyük tesiri vardı.
Bugün bir de bu nedenle kimi çevrelerin atanmışlar üzerinden yönelttikleri tenkitler hiçbir istikametiyle demokrasiyle, demokratik sistemin işleyişiyle, meşruiyetle, demokratik bağlamda halk idare alakasıyla bağdaşan bir durum değildir. Tam bilakis bu tenkitler büsbütün antidemokratik bir yaklaşım içeriyor.
Bu tenkitler; bürokratik vesayeti özleyen, sorumsuz bürokrasi isteyen, “kendi özel ajandası olsun ve kendi özel ajandası üzerinden seçilmiş iradeyi sınırlasın anlayışıyla” siyasi bürokrasi temenni eden yaklaşımlara dayanıyor. İleri sürülen itirazların ve tenkitlerin başkanlık sistemiyle de demokratik sistemle de en ufak bir ilgisi yoktur.
Sonuç olarak Cumhurbaşkanı’mız Recep Tayyip Erdoğan’ın programına bağlı olarak etkin bir formda faaliyet yürüten üst kademe yöneticilerin tamamı vazifelerinin gereğini yerine getirmeye devam edeceklerdir. Hiçbir iç ve dış güç, etraf, odak hangi yol ve usulü kullanırsa kullansın buna mahzur olamayacaktır. (AA)